Biologische landbouw: De voordelen

Vandaag is het Dag van de Aarde! Een dag om meer bewustzijn te creëren over hoe bijzonder en mooi onze planeet is, maar ook om de kwetsbaarheid ervan te benadrukken. Het is een dag om stil te staan bij onze eigen impact op het milieu en wat we samen kunnen doen om klimaatverandering en aantasting van het milieu een halt toe te roepen.

En er zijn veel dingen die we kunnen doen! We kunnen overstappen op groene energie, minder of eco-bewuste producten kopen, minder met het vliegtuig reizen (wat best makkelijk is tijdens de pandemie 😉 ) en misschien wel het allerbelangrijkste: ons voedingspatroon aanpassen. Velen van jullie zijn zich misschien al heel bewust van de positieve impact die het eten van plantaardig voedsel kan hebben op ons milieu, bijvoorbeeld op het gebied van onze voetafdruk, waterverbruik en uitstoot. Maar vandaag op Earth Day kunnen we nog een stapje verder gaan en dieper ingaan op hoe de productie van plantaardig voedsel echt een grote impact kan hebben op onze planeet.

Waarom is een andere aanpak voor landbouw nodig?

We horen steeds meer geluiden over de angst dat we in de toekomst niet in staat zullen zijn om de wereldbevolking te voeden met het land dat we tot onze beschikking hebben. Dit komt niet alleen door de bevolkingsgroei en de toenemende consumptie van elke persoon, maar ook omdat het milieu achteruitgaat en in de toekomst minder voedsel zal kunnen leveren. Het soort landbouw dat we op dit moment bedrijven is niet duurzaam omdat het leidt tot bodemaantasting en afname van biodiversiteit - plus het laat kleine boeren vaak met lege handen staan.

Bodemaantasting

Geloof het of niet, maar de aarde onder je voeten is een van onze meest waardevolle bronnen als het gaat om voedselproductie. Een gezonde en vruchtbare bodem kan er duizenden jaren over doen om zich te ontwikkelen en een goede bodem te vormen voor bomen, planten en meer specifiek onze gewassen.

Een van de belangrijkste kenmerken van een gezonde bodem is dat hij vol leven zit! Schimmels, kleine insecten, bacteriën en regenwormen breken de bladeren en ander organisch afval dat op de grond valt af en zetten het om in voedingsstoffen die de planten weer kunnen opnemen. Door in de grond te graven en strooisel af te breken creëren ze een luchtige, stabiele en voedselrijke bovenlaag van de grond, die essentieel is voor planten om te groeien. Deze organische toplaag houdt ook goed water vast, waar de planten veel baat bij hebben tijdens droge periodes. Dus als je de volgende keer in je moestuin aan het graven bent, controleer dan of je genoeg wormen in je grond hebt!

Deze zeer belangrijke hulpbron staat onder enorme druk door de manier waarop we hem op dit moment (verkeerd) gebruiken. 33% van de bodems op aarde zijn al aangetast en meer dan 90% zou tegen 2050 aangetast kunnen zijn, grotendeels door landbouw en ontbossing. Deze degradatie treedt vooral op wanneer de gewassen worden geoogst en de bodem open wordt gelaten, zonder enige bedekking van planten of wortels om hem bij elkaar te houden. Een hevige regenbui of harde wind kan de organische bovengrond verwijderen en de grond ontdoen van zijn vruchtbaarheid. Daarnaast kan het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen de insecten en schimmels in de bodem doden, waardoor deze minder goed nieuwe voedingsstoffen uit strooisel kan aanmaken en de bodem kan stabiliseren.

Aangetaste bodems zullen veel minder voedsel produceren dan gezonde bodems, of extra kunstmest nodig hebben om dit te compenseren.

Biodiversiteit

We horen altijd: hoe meer biodiversiteit, hoe beter! Maar waarom is dat zo?

Elke plant of elk gewas gebruikt andere voedingsstoffen om te groeien. Als je jaar na jaar maar één gewas op je land verbouwt, zullen de voedingsstoffen die dit gewas nodig heeft snel uit de grond worden gehaald en zal de grond onvruchtbaar worden. Als je echter meerdere gewassen, elk met verschillende voedingsbehoeften, naast elkaar kweekt of ze elk jaar afwisselt, zul je veel meer van de verschillende beschikbare voedingsstoffen kunnen gebruiken. De voedingsstoffen zullen zich na verloop van tijd ook kunnen aanvullen omdat ze niet zo intensief worden gebruikt.

Daarnaast is het kweken van veel verschillende gewassen samen een geweldige methode voor natuurlijke ongediertebestrijding! Elke plant trekt andere insecten aan vanwege hun smaak, geur of stuifmeel. Deze insecten kunnen schadelijk zijn voor de plant (bijvoorbeeld als ze de plant opeten), maar ze kunnen ook heel nuttig zijn, bijvoorbeeld voor de bestuiving of het eten van de schadelijke insecten. Hoe meer verschillende gewassen je samen kweekt, hoe groter de kans is dat sommige ervan roofdieren of plagen aantrekken voor de andere gewassen.

De huidige landbouwpraktijken houden vaak geen rekening met deze voordelen van biodiversiteit. Door het gebruik van pesticiden worden niet alleen schadelijke insecten gedood, maar ook nuttige insecten. Bijen, 's werelds bekendste bestuivers, zijn sterk in aantal afgenomen en als deze trend zich voortzet, wordt het erg moeilijk om in de toekomst nog voldoende groenten en fruit te produceren. Als we om ons heen kijken, zien we vaak grote gebieden met slechts één enkel gewas, zoals tarwe, maïs of aardappelen. Omdat deze gewassen niet worden geroteerd of samen met andere gewassen worden verbouwd, moeten boeren steeds meer kunstmest gebruiken omdat de voedingsstoffen in de bodem uitgeput raken. Omdat er nauwelijks nuttige insecten zijn op de grote velden met één enkel gewas, hebben plagen en ziekten een grotere kans om de overhand te krijgen en zijn er meer pesticiden nodig om ze te bestrijden.

Verschillende vormen van landbouw

Maar er zijn ook veel verschillende benaderingen van landbouw die steeds meer gebruikt worden door boeren en organisaties over de hele wereld! Sommige van deze verschillende benaderingen zoeken naar manieren om ons milieu te sparen en hulpbronnen te besparen, zoals kunstmest en water, terwijl we voedsel produceren. Ze proberen de natuurlijke processen die in de natuur voorkomen te gebruiken om voedsel te produceren.

Biologische landbouw

Je hebt vast wel eens van biologische landbouw gehoord en veel biologische producten in de supermarkt gezien! Maar waarin verschillen deze producten precies van de producten zonder keurmerk?

De verschillende biologische certificeringen verschillen enigszins in hun criteria, maar in het algemeen kunnen we zeggen dat ze geen synthetische producten gebruiken zoals pesticiden, kunstmest of genetisch gemodificeerde zaden. Biologische boeren proberen het gebruik van producten van buiten de boerderij in het algemeen te beperken en de voedingsstoffen op hun boerderij te recyclen (bijvoorbeeld door hun eigen compost of mest te gebruiken).

Vier centrale principes in de biologische landbouw zijn Gezondheid, Ecologie, Eerlijkheid en Zorg.

• Gezondheid

Er wordt aangenomen dat biologische landbouw bijdraagt aan de gezondheid van mensen door voedzaam voedsel van hoge kwaliteit te produceren. Goede voeding en de afwezigheid van pesticiden, kunstmest en diergeneesmiddelen kunnen het welzijn bevorderen en gezondheidsproblemen voorkomen. Bij het verbouwen van voedzaam voedsel is het essentieel dat de bodem gezond en vol leven blijft!

• Ecologie

Misschien wel het meest prominente principe als we nadenken over biologische landbouw: elk landschap of elke plek heeft zijn eigen ecologische systeem. Dit is de manier waarop planten, dieren, bodem en klimaat op elkaar inwerken. In plaats van het bestaande systeem uit te wissen en er een gecontroleerd landbouwsysteem voor in de plaats te zetten, probeert biologische landbouw de voedselproductie in te passen in dit systeem. Boeren proberen de interacties die er al zijn te gebruiken ten gunste van de voedselproductie. Ze maken gebruik van de natuurlijke manier waarop bodemorganismen voedingsstoffen recyclen, ze houden ongedierte onder controle door natuurlijke vijanden aan te trekken en ze planten verschillende gewassen samen die verschillende voedingsstoffen gebruiken. Verschillende vormen van biologische landbouw proberen ook de tijd te beperken dat de grond zonder gewassen of bedekking is, zodat minder vruchtbare grond niet kan wegwaaien of wegspoelen.

• Eerlijkheid

Dit principe richt zich zowel op menselijke relaties als op de relatie met dieren. Elke arbeider moet een goed loon en goede werkomstandigheden krijgen. Vooral voor kleinere boeren lijkt biologische landbouw een positief effect te hebben op hun welzijn en financiële situatie. Hoewel er misschien meer arbeid nodig is op een biologische boerderij, hoeft de boer vaak niet te betalen voor extra producten zoals kunstmest en pesticiden. Deze manier van boeren kan ook meer inkomenszekerheid geven; als een van de gewassen een slechte opbrengst heeft, zijn er nog andere gewassen om te verkopen. Tot slot lijkt het dieet van de arbeiders op een biologische boerderij beter te zijn dan op een boerderij waar maar één gewas wordt verbouwd, omdat ze een grotere verscheidenheid aan voedsel eten.

• Zorg

En dan is er natuurlijk nog de noodzaak om voor onze planeet te zorgen en ervoor te zorgen dat de voedselproductie ook voor toekomstige generaties beschikbaar blijft! Een belangrijk onderdeel hiervan is het beter in stand houden van onze bodems, zodat er genoeg grond overblijft om in de toekomst op te telen. Biologische boeren proberen ook de biodiversiteit van het insecten- en bodemleven te behouden, maar ook de verscheidenheid aan gewassen. Sommige gewasvariëteiten zijn bijvoorbeeld beter bestand tegen droogte of hogere temperaturen. Het is belangrijk dat we de zaden van al deze variëteiten bewaren. We hebben ze nu misschien niet nodig omdat er productievere variëteiten zijn, maar als de omstandigheden in de toekomst veranderen (bijvoorbeeld door klimaatverandering), kunnen deze andere variëteiten van gewassen essentieel worden voor de voortzetting van de voedselproductie.

Dus kijk op deze Dag van de Aarde eens naar het voedsel dat je eet. Probeer te onderzoeken waar het vandaan komt en hoe het is verbouwd. Biologische landbouw is niet één enkele betere vorm van landbouw - er zijn veel andere benaderingen die voor het milieu zorgen en de bodem en biodiversiteit in stand houden. Sommige zijn gecertificeerd, maar er zijn ook kleinere boeren die geen certificering hebben terwijl ze wel op een duurzame manier boeren. Praat met de boeren op je lokale markt om te zien hoe zij landbouw bedrijven. Of misschien nog beter, produceer je eigen voedsel in je tuin, op je balkon of zelfs voor het raam 😊

Bronnen

[1] Altieri, M. A. (1999). De ecologische rol van biodiversiteit in agro-ecosystemen. Invertebrate biodiversity as bioindicators of sustainable landscapes (pp. 19-31). Elsevier.

[2] Lotter, D. W., Seidel, R., & Liebhardt, W. (2003). De prestaties van biologische en conventionele teeltsystemen in een extreem klimaatjaar. Amerikaans Tijdschrift voor Alternatieve Landbouw, 146-154.

[3] FAO en ITPS (2015). Status van de mondiale bodemrijkdommen (SWSR)-Technical Summary. Rome: Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties en Intergovernmental Technical Panel on Soils.

[4] Reganold JP, Elliott LF, Unger YL (1987) Lange termijn effecten van biologische en conventionele landbouw op bodemerosie. Nature 330:370-372.

[5] Ghabbour EA, Davies G, Misiewicz T, Alami RA, Askounis EM, Cuozzo NP, Filice AJ, Haskell JM, Moy AK, Roach AC, Shade J (2017) Nationale vergelijking van de totale en vastgelegde organische stof gehaltes van conventionele en biologische landbouwbedrijven. Bodems 146:1-35.

[6] Blanco-Canqui H, Lal R (2008) Principes van bodembescherming en -beheer. Springer, Dordrecht

[7] Pimentel, D., & Burgess, M. (2014). Een ecologische, energetische en economische vergelijking van biologische en conventionele landbouwsystemen. In Integrated Pest Management (pp. 141-166). Springer, Dordrecht.

[8] Zayed, A. (2009). Genetica en behoud van bijen. Apidologie, 40(3), 237-262.

[9] Hansen, B., Alrøe, H. F., & Kristensen, E. S. (2001). Benaderingen om de milieu-impact van biologische landbouw te beoordelen met bijzondere aandacht voor Denemarken. Landbouw, Ecosystemen & Milieu, 83(1-2), 11-26.

10] Letourneau, D. K., & Goldstein, B. (2001). Schade door ongedierte en structuur van de geleedpotigengemeenschap in biologische vs. conventionele tomatenteelt in Californië. Journal of applied ecology, 38(3), 557-570.